Nguyễn Trung Trực (1837-1868)

Anh hùng Nguyễn Trung Trực lãnh đạo cuộc kháng chiến chống Pháp tại Tân An (Long An) và Rạch Giá (Kiên Giang). Trưa ngày 10 tháng 12 năm 1861, ông cùng một số chiến hữu tổ chức phục kích đốt tàu L’Espérance của Pháp trên sông Vàm Nhật Tảo. Ông tiếp tục chiến đấu chống Pháp tại Gia Định, Biên Hòa. Năm 1862 ông được phong chức Lãnh Binh. Năm 1867 ông được phong chức Hà Tiên Thành Thủ Ủy giữ đất Hà Tiên. Khi Hà Tiên thất thủ, ông ra Phú Quốc lập căn cứ chống Pháp. Ông bị bắt tháng 10 năm 1868, nhưng cương quyết không đầu hàng giặc.

Ngày 27 tháng 10 năm 1868 (28-8 Nhâm Tuất) quân Pháp đem ông ra chém tại Kiên Giang (chợ Rạch Giá). Ông hưởng dương 31 tuổi. Hiện nay tại tỉnh Kiên Giang (đền thờ tại Rạch Giá), dân chúng nhớ công ơn ông, hàng năm mở lễ hội tưởng niệm rất lớn vào các ngày 27, 28, 29 tháng 8 âm lịch. (Tại An Giang - huyện Chợ Mới, cũng có đền thờ và lễ hội.)

Trước lúc hy sinh, anh hùng Nguyễn Trung Trực đã tuyên bố:

- “Bao giờ nhổ hết cỏ nước Nam thì mới hết người Nam đánh Tây”

- “Thế rồi lưỡi dao Đao thủ phủ chém xuống. Đầu Ngài rơi nhưng hai tay của Ngài đưa lên hứng lấy đặt ngay chỗ cũ, hai mắt của ngài vẫn trừng trừng sáng quắc làm cho ai nấy cũng phải kinh hoàng thán phục ."

Nhà thơ Huỳnh Mẫn Đạt điếu bài thơ nổi tiếng như sau:

Hỏa hồng Nhựt Tảo oanh thiên địa
Kiếm bạt Kiên Giang khấp quỉ thần
Anh hùng cường cánh phương danh thọ
Tu sát đê đầu úy tử nhân.

Bản dịch:

Lửa hồng Nhựt Tảo vang trời đất
Gươm lóe Kiên Giang rúng quỉ thần
Ngẩng cổ anh hùng danh thọ mãi,
Cúi đầu thẹn chết lũ phi nhân.

(trích từ Hùng Sử Việt)