Rau Mã Đề vị thuốc nam tuyệt diệu
Mã đề, tên khoa học Plantago asiatica, họ mã đề (Plantaginaceae). Mã đề có nơi gọi là bông mã đề lá mã đề thảo... tên chữ Hán là xa tiền thảo, xa tiền thái. Hạt mã đề gọi là xa tiền tử. Chuyện xưa kể rằng sở dĩ có tên mã đề vì loạt cây này thường mọc hoang ở những vết chân ngựa kéo xe nên đặt tên là xa tiền.
Theo Đông y mã đề có vị ngọt, tính lạnh đi vào các kinh, can, thận và bàng quang. Tác dụng chữa đái dắt, ho lâu ngày, viêm khí quản, tả, lị, nhức mắt, đau mắt đỏ nước mắt chảy nhiều, lợi tiểu dùng ngoài đắp làm mụn nhọt chóng vỡ mủ, mau lên da non. Dùng cả cây (bỏ rễ), lá và hạt - liều trung bình từ 6g - 12g/ngày - Dùng dạng sắc. Các trường hợp không dùng như âm hư mà không thấp nhiệt đi tiểu quá nhiều, táo bón...
Sách Ban thảo bị yếu ghi rằng: Mã đề có tác dụng mát máu, khừ nhiệt ngưng chảy máu cam, tiêu tắc nghẽn, giúp sáng mắt, thông mồ hôi, làm sạch phong nhiệt tại gan phổi - chữa chứng thấp nhiệt ở bàng quang, lợi tiểu mà không chạy khí - khiến cường âm, ích tinh... :
Nam dược thần hiệu có chép hạt mã đề (xa tiền tử) vị ngọt khí lạnh, lợi niệu, ngừng ỉa tả, thông đái dắt, trừ tê thấp ích tinh khí, giúp dễ sinh - Liều dùng thông thường của xa tiền từ 2g đến 12g.
Để tiện sử dụng, xin giới thiệu một số phương thuốc mà các tài liệu xưa và nay đã hướng dẫn trị liệu các chứng sau:
Chữa chứng phổi nóng ho dai dẳng:
Theo Dã thái trị bách bệnh dân gian liệu pháp có ghi cách chữa này: Lấy khoảng 20g -50g (một nắm) rau mã đề tươi rửa sạch cho vào siêu (đổ nước nửa nồi sắc nhỏ lửa lấy 1 bát) sắc kỹ, chia làm 3 lần uống hết trong ngày -cách 3 giờ uống một lần nhớ uống nóng - khi đang dùng phương thuốc này cần kiêng ăn các thức cay nóng như tiêu, ớt, đồ rán và tôm, cua, cá biển.
Chữa chảy máu cam: Hái một nắm lá rau mã đề tươi, rửa sạch, giã nát, tẩm thêm ít nước, vắt lấy nước cất uống. Người bệnh nằm yên trên giường gối cao đầu -còn bã mã đề đắp lên trán - nếu chảy máu nhiều cần lấy bông sạch nút mũi bên chảy - uống chừng vài ngày như vậy sẽ khỏi.
Chữa chứng nóng gan mật và người nổi mụn: Theo Thực liệu kỳ phương thì lấy một nắm mã đề tươi rửa sạch, nấu với một miếng gan lợn to bằng bàn tay -hai thứ thái nhỏ, cho mắm muối vừa ăn để dùng vào buổi cơm trưa dùng liên tục 6 - 7 ngày sẽ khỏi. Có thể lấy một ít rau mã đề tươi giã nát nhuyễn đắp vào nơi có mụn, lấy băng dính lại. Khi dùng thức ăn này cần kiêng các thuốc cay nóng, không uống rượu, cà phê.
Chữa chứng đau mắt đỏ: lấy một nắm to mã đề, rửa sạch, vảy hết nước, thái sợi nhỏ nấu với 2 con cá diếc to cỡ bàn tay, cho vừa mắm muối - ăn liền ba ngày như vậy - đồng thời lấy một ít lá mã đề tươi rửa sạch để ráo nước giã với muối nhuyễn cho vào vải sạch mỏng chườm nhẹ bên ngoài mắt - cần kiêng các thức ăn cay nóng.
Chữa chứng bí tiểu tiện: Dùng 12g hạt mã đề sắc uống làm nhiều lần trong ngày - có thể sắc cùng một ít lá mã đề uống cũng tốt.
Chữa viêm phế quản: Mỗi ngày dùng 6 - 12g hạt mã đề hay dùng cả cây sắc uống nhiều lần trong ngày.
Chữa bỏng loét nhiễm trùng: lấy bằng mã đề 12g, kim ngân hoa 12g, sài đất 12g, lá cối xay 12g, nước 900ml sắc kỹ còn 300ml chia làm 2 - 3 lần uống trong ngày.
Chữa chốc lở ở trẻ nhỏ: Dùng một nắm rau mã đề tươi, rửa sạch thái nhỏ - nấu với 100g đến 150g giò sống cho trẻ ăn liền trong nhiều ngày sẽ khỏi. Nếu trẻ nhỏ ăn canh này thường xuyên phòng được chốc lở.
Chữa chứng nhiệt lị: Mã đề, dây mơ lông, cỏ seo gà mỗi thứ 20g - sắc uống trong ngày. Chữa chứng trẻ sơ sinh bị uớt rốn: Lấy một ít hạt mã đề, Sao cháy sém, tán thành bột rắc vào rốn bị ướt có hiệu nghiệm.
Chữa chứng đau lưng do thấp: Rau mã đề (để cả rễ) lấy 7 cây - hành tăm cả củ và rễ, gốc, táo 7 quả - rượu ngon từ 1 - 2 lít-nấu chúng để uống dần sẽ công hiệu.
Chữa chứng sốt xuất huyết: Mã đề tươi 50g - củ sắn dây 30g -nước 1 lít sắc còn lại một nửa chia 2 lần uống vào lúc đói trong ngày - uống như vậy 3 ngày các ngày sau mỗi ngày uống 1 lần.
Chữa vàng da: lấy một nắm to hạt mã đề, xát bỏ vỏ ngoài, sao qua, tán thành bột - ngày uống nhiều lần bột mã đề cùng với nước cơm hoặc nước đun sôi để nguội còn ấm - uống liền vài ngày sẽ có hiệu nghiệm.
Chữa tiểu tiện ra máu: Dùng rau mã đề một nắm to rửa sạch giã nát vắt lấy nước cốt uống vào lúc đói bụng - có thể thêm cỏ mực hai thứ bằng nhau cũng làm như trên và uống lúc đói sẽ có hiệu quả sau vài ngày.
Chữa chứng tiểu ra máu, cơ thể nhiệt ở người già: Dùng hạt mã đề (một vốc) giã nát bọc vào khăn vải sạch đổ 2 bát nước, sắc còn một bát, bỏ bã, đổ vào nước ấy 3 vốc hột kê và nấu thành cháo ăn khi đói - ăn nhiều mắt sáng làm người mát.
Chữa bí tiểu tiện ở người già: Theo Nam Dược Thần hiệu: lấy cành và lá mã đề, rửa sạch giã nát vắt lấy một chén nước hòa vào một ít mật ong uống vào sẽ có tác dụng ngay.
Chữa trẻ bị sởi gây tiêu chảy: Dùng hạt mã đề, sao qua, sắc uống - nếu bí tiểu tiện thì thêm mộc thông - có thể dùng hạt mã đề với rau dừa nước lượng như nhau, sắc uống nếu như không có mộc thông.
Chữa chứng ngứa đau ở bộ phận sinh dục: Lấy một nắm to hạt mã đề nấu lấy nước ngâm rửa thường xuyên sẽ khỏi (theo Nam Dược Thần hiệu).
Chữa chứng lạnh cửa mình: Dùng 200 - 300g hạt mã đề, xát bỏ vỏ ngoài, sao lên, tán thành bột -mỗi lần uống 1 đồng cân là 3,75g - ngày uống 2 lần (có thể lấy tròn là 4g).