10 điều thú vị về… tiền

[Vinh Phan]

10 điều thú vị về… tiền

Không phải ai cũng biết hết những câu chuyện thú vị xung quanh những tờ bạc. Tiền là thứ được mọi người sử dụng hàng ngày, nhưng không phải ai cũng biết hết những câu chuyện thú vị xung quanh những tờ bạc. Tạp chí Time đã điểm lại 10 câu chuyện được xem là ít biết về tiền.

1. Đồng bạc có kích thước lớn nhất


Với kích thước lớn hơn cả 1 tờ giấy A4, đồng bạc có kích thước lớn nhất thế giới có mệnh giá 100.000 Peso do Chính phủ Philippines phát hành năm 1998. Được thiết kế nhằm kỷ niệm 1 thế kỷ ngày Philippines giành độc lập từ tay thực dân Tây Ban Nha, đồng bạc phiên bản giới hạn này chỉ được bán cho các nhà sưu tập. Giá bán cho các nhà sưu tập là 180.000 Peso, tương đương 3.700 USD/tờ.



2. Đồng bạc mệnh giá 1 triệu Bảng


Đồng bạc có mệnh giá lớn nhất mà Ngân hàng Trung ương Anh (BoE) từng phát hành có mệnh giá 1 triệu Bảng vào năm 1948, trong thời gian tái thiết hậu chiến tranh theo kế hoạch Marshall. Đồng bạc này được thiết kế dành riêng cho Chính phủ Mỹ sử dụng. Vài tháng sau đó, việc phát hành chấm dứt, nên chỉ có rất ít đồng bạc này lọt vào tay tư nhân. Vào năm 2008, một trong những đồng bạc mệnh giá khổng lồ còn sót lại đã được bán đấu giá thành công với mức giá khoảng 120.000 USD.



3. Máy ATM đầu tiên trên thế giới



Máy ATM có lẽ là ý tưởng tuyệt vời nhất mà con người nghĩ ra khi ở trong bồn tắm kể từ thời Archimede. Khi đang tắm, John Shepherd-Barron đã phát minh ra chiếc máy rút tiền tự động (ATM) đầu tiên, cho dù vẫn còn những tranh cãi về bản quyền của ông đối với ít tưởng này. Shepherd-Barron sau đó đã đưa ý tưởng của ông lên ngân hàng Barclays của Anh và được chấp nhận ngay lập tức.

Vào năm 1967, chiếc máy ATM đầu tiên đã được lắp đặt London. Dẫu còn thô sơ so với những “hậu duệ” ATM ngày nay, nhưng có ưu điểm là không thu phí. Trong ảnh là một phụ nữ đang rút tiền từ máy ATM bên ngoài ngân hàng Westminster ở London vào ngày 19/1/1968.


4. Nguồn gốc của ký hiệu $

Không ai biết ký hiệu của đồng bạc xanh ($) từ đâu mà có, nhưng Cục In tiền của Mỹ có cách lý giải xem chừng rất hợp lý. Cơ quan này cho biết, ký hiệu $ ban đầu được sử dụng cho đồng Peso của Tây Ban Nha và Mexico, trông giống như chữ “P” viết lồng vào chữ “S”. Ký hiệu $ đã được sử dụng rộng rãi trước năm 1875, thời điểm đồng USD bằng giấy đầu tiên được phát hành. Nếu để ý, có thể thấy ký hiệu $ không hề xuất hiện trên đồng tiền của nước Mỹ.



5. Tiền mệnh giá càng nhỏ càng nhanh rách

Tất cả các đồng tiền giấy rốt cục rồi cũng rách nát. Những đồng càng có mệnh giá nhỏ lại càng được sử dụng nhiều, vòng đời càng ngắn hơn. Ước tính, đồng 1 USD chỉ tồn tại được trong 21 tháng, trong khi tờ 100 USD có thể sử dụng trong 7 năm. Trong khoảng thời gian đó, lạm phát có thể làm giá trị của đồng tiền “teo” đi. Đây có thể xem là lý do để mọi người tiêu tiền càng nhanh càng tốt!


6. Cảnh sát chống bạc giả của Mỹ

Sau cuộc Nội chiến (1861-1865), tiền giả lan tràn khắp nước Mỹ, với tỷ lệ bạc giả được cho là lên tới 1/3 số tờ bạc trong lưu thông, buộc Chính phủ phải hành động. Vào năm 1865, một bộ phận đặc biệt thuộc Bộ Tài chính Mỹ đã được thành lập để chống nạn làm giả tiền. Cơ quan này vẫn tồn tại cho đến ngày nay, với cái tên Mật vụ Hoa Kỳ (USSS), mang nhiệm vụ bảo vệ Tổng thống và các nhà lãnh đạo hàng đầu khác của nước này.

Tổng thống Abraham Lincoln là người đã trao quyền chống bạc giả cho Mật vụ vào ngày 14/4/1865. Đến năm 1901, cơ quan này được Tổng thống William McKinley giao thêm nhiệm vụ bảo vệ Tổng thống. Năm 2002, Mật vụ Mỹ - cơ quan gồm 6.500 nhân viên - được chuyển vào một bộ mới thành lập là Bộ An ninh nội địa.


7. Người có chân dung được in nhiều nhất trên tiền

Từ Australia tới Trinidad và Tobago, chân dung của Nữ hoàng Elizabeth đệ nhị ngự trị trên đồng tiền của 33 quốc gia khác nhau - nhiều hơn bất cứ một nhân vật nào. Canada là nước đầu tiên in chân dung của Nữ hoàng Elizabeth lên đồng tiền vào năm 1935, khi Nữ hoàng còn là công chúa lên 9 tuổi.
Theo thời gian, 26 chân dung khác nhau của Nữ hoàng Anh đã được sử dụng trên đồng Bảng Anh cũng như đồng tiền của các thuộc địa, lãnh địa và vùng lãnh thổ của nước này. Một số nước thích sử dụng chân dung của Nữ hoàng trong trang phục hoàng gia lộng lẫy, một số khác thích chân dung giản đơn. Nhiều nước “cập nhật” chân dung của Nữ hoàng theo độ tuổi, trong khi nhiều nước chỉ thích dùng chân dung của Nữ hoàng khi còn trẻ.



8. Tiền rất bẩn




Nghiên cứu đã chỉ ra rằng, phần lớn số tờ USD nằm trong lưu thông có dính một hàm lượng nhất định chất ma túy. Lý do là bọn buôn lậu ma túy thường dùng tay có dính thuốc để di chuyển tiền, nhiều con nghiện cũng sử dụng tiền để cuộn lại làm ống hít.

Tệ hơn, tiền còn được các nhà nghiên cứu chỉ ra là một ổ bệnh, với rất nhiều loại vi khuẩn và virus khác nhau, với số lượng thậm chí còn lớn hơn trong toilet của các hộ gia đình. Chẳng hạn, virus cúm được cho là có thể tồn tại trên tiền giấy tới 17 ngày. Đó là lý do vì sao người ta nên dùng thẻ nhiều hơn.


9. Tiền mệnh giá “siêu khủng” của Zimbabwe

Với tốc độ lạm phát lên tới 231 triệu %, giá một ổ bánh mì là 300 tỷ Đôla Zimbabwe, Chính phủ nước này đã phải phát hành tờ bạc mệnh giá 100 nghìn tỷ Đôla Zimbabwe vào đầu năm 2010. Đây là tờ bạc có mệnh giá lớn nhất trên thế giới từ trước tới nay.




10. Tờ tiền giấy đầu tiên


Tiền giấy được sử dụng đầu tiên ở Trung Quốc, vào thời nhà Đường (618-907), ban đầu dưới dạng tờ bạc phát hành tư nhân. Đến thế kỷ thứ 17, tiền giấy mới bắt đầu được sử dụng tại châu Âu. Và thêm khoảng 1-2 thế kỷ nữa, tiền giấy mới được sử dụng rộng rãi trên khắp thế giới.

Do tiền giấy được phát hành ồ ạt và gây lạm phát, Trung Quốc đã cấm tiền giấy hoàn toàn vào năm 1455 và nhiều thế kỷ sau đó mới sử dụng trở lại loại tiền này. Một sự thật mà ít người biết đến nữa là: Từ “cash” (“tiền mặt”) trong tiền Anh bắt nguồn từ từ “kai-yuan” dùng để chỉ loại tiền xu bằng đồng có đục lỗ ở giữa được sử dụng phổ biến vào thời nhà Đường.

[Vinh Phan]

TIỀNVÀ HẠNH PHÚC

Kể từ tiền ra đời, ngườita đã bảo nhau: Tiền không thể mua được hạnh phúc. Các triết gia, các quân sưhay sách thánh hiền đều căn dặn rằng không thể đánh đồng giữa lợi íchvật chất và hạnh phúc thực sự của con người.

*Tiền có mua được hạnhphúc?

Các nghiên cứu hiện đại ngày nay, nói chung, cũng cổ súy cho lờikhuyên đó. Các chuyên gia tâm lý và các nhà kinh tế học phát hiện ra rằng, dùtiền quan trọng đối với hạnh phúc của bạn, nó không quan trọng tới mức"kinh khủng". Vượt ra ngoài ranh giới mà tại đó con người có đủ tiềnđể hưởng một cuộc sống sung túc, thì có thêm nhiều tiền - thậm chí cực nhiềutiền - cũng chỉ khiến họ cảm thấy hạnh phúc hơn chút ít mà thôi.

Tuy nhiên, có một câu trả lời khác đang xuất hiện cho một câuhỏi xưa như trái đất nói trên. Một số nhà nghiên cứu ngày nay cố công tìm hiểuxem liệu có thể mua được hạnh phúc hay không. Và họ phát hiện ra rằng"hoàn toàn có thể" - theo một số cách hay ho hơn. Đưa bạn đi ăn trưa,hóa ra lại làm cho chúng ta hạnh phúc hơn là mua một bộ đồ mới. Vung tiền chomột kỳ nghỉ khiến chúng ta sung sướng hơn là mua một chiếc xe.

"Tiền không muađược hạnh phúc không có nghĩa là tiền khôngthể mua hạnh phúc", Elizabeth Dunn, một nhà tâm lý học tại Đại họcBritish Columbia. "Chỉ là người tasử dụng nó không đúng mà thôi".

Dunn và các chuyên gia khác chuẩn bị đưa ra một lời giải thíchthú vị cho tỷ giá giàu có - hạnh phúc. Vấn đề không phải là tiền mà chính làchúng ta. Xét về các lý lẽ tâm lý học, khi chuẩn bị tiêu tiền, chúng ta có xuhướng định giá hàng hóa vượt trên kinh nghiệm, bản thân vượt trên những ngườikhác và vật chất vượt trên con người. Khi áp dụng cho hạnh phúc, chẳng mộtquyết định nào nói trên là đúng: Cách chi tiêu khiến chúng ta hạnh phúc, hóara, lại là cách tiêu mà tiền biến mất và để lại điều gì đó khó tả.

Tuy thế, bất cứ một nỗ lực nào nhằm thực hành những kết quả kểtrên cũng cần phải hết sức khôn khéo bởi tiền ảnh hưởng rất lớn đến cách nghĩ,quan điểm của con người. Các nghiên cứu gần đây cho thấy, chỉ nghĩ đến tiềnthôi cũng đã khiến chúng ta ích kỷ và cô độc hơn. Nó cũng lái chúng ta khỏicách chi tiêu hứa hẹn mang lại hạnh phúc.

Tiền là thứ không thể tách rời khỏi sự hiện diện của chúng tatrong xã hội - chúng ta làm việc vì tiền, sống dựa vào tiền, tích trữ tiền vàchi tiêu vì đủ kiểu lý do. Khi các nhà tâm lý học tìm hiểu những khía cạnh đó,họ đã mở ra một cách nghĩ mới về mối quan hệ phức tạp nhưng được hiểu rất ítnày. Và nó cho chúng ta một cơ hội sử dụng đồng tiền của mình, dù ít hay nhiều,như một phương tiện để cải thiện cuộc sống tốt hơn.

Những suy xét liên quan tới tiền đã có từ nhiều thiên niên kỷqua song chỉ mãi tới cách đây một thập niên, các nhà nghiên cứu mới bắt đầu xemxét liệu tiền có thực sự liên quan tới hạnh phúc hay không.

Vào cuối những năm 1990, một giáo sư tên là Martin Seligman đãđặt nền móng cho lĩnh vực tâm lý học tích cực, được dẫn dắt bởi ý tưởng rằngcác nhà tâm lý học có nhiệm vụ phải tìm ra điều gì khiến người ta hạnh phúcbằng cách nghiên cứu các vấn đề của họ.

Cùng thời điểm đó, một số kinh tế gia bắt đầu mượn các công cụtâm lý học để phản biện một số giả định rằng lĩnh vực của họ từ lâu đã chứađựng hành vi của con người - chẳng hạn con người là những chiếc máy tính chiphí và lợi ích có lý trí, và tìm hiểu cách thức con người tiêu tiền có thể làmột dấu hiệu đáng tin cậy phản ánh các khát vọng sâu xa hơn bên trong họ.

Các nhà tâm lý học tích cực và các nhà kinh tế học đều hướng sựchú ý của họ vào mối quan hệ tiền bạc - hạnh phúc. Vẽ biểu đồ các thống kê tàichính về hạnh phúc của con người, các nhà nghiên cứu đã chọn lọc dữ liệutừ cả các quốc gia giàu có lẫn những nước nghèo khổ, từ những người trên đủ cácnấc thang kinh tế, và từ những cá nhân gặp vận đỏ cũng như vận đen. Họ thấyrằng, mối liên hệ giữa của cải và hạnh phúc là rất ít.

"Đó không phải là một sự tương quan bằng 0, thậm chí cả khimức thu nhập cao. Thế nhưng nó cũng không phải là một sự tương quan lớn",trích lời Sonja Lyubomirsky, một giáo sư tâm lý học thuộc trường Đại họcCalifornia ở Riverside và là một chuyên gia nghiên cứu hàng đầu về hạnh phúc.Bà khẳng định "tiền quan trọng ít hơn so với chúng ta nghĩ".

Vậy toàn bộ câu chuyện là gì? Dunn, thuộc Đại học BritishColumbia, nhớ lại nỗi băn khoăn cách đây hai năm rằng liệu tiền và hạnh phúc cónhất thiết tách biệt như vậy không. Một phần, Dunn có cảm hứng từ một sự thayđổi trong hoàn cảnh riêng của bà: Công việc mới khiến lương của bà tăng gấp 4lần nhưng thật khó tin là Dunn chẳng thể làm gì với khoản tiền mới để cảm thấyhạnh phúc hơn.

Sẽ như thế nào nếu Dunn dành số tiền đó không phải để mua mộtchiếc tivi màn hình phẳng mới hay một bộ sofa, mà để cho người khác? Một trongnhững kết quả "kiên định" nhất cho thấy, có một mạng lưới xã hội vữngmạnh là một chỉ dấu dự báo hạnh phúc tuyệt vời, và dường như hợp lý khi bạn cóthể dùng tiền để mua hạnh phúc theo cách đó.

Dunn cùng làm việc với Michael Norton, một nhà tâm lý học và làgiáo sư tại trường Kinh doanh Harvard. Hai người bắt tay vào một loạt thínghiệm để tìm hiểu liệu tiêu tiền cho người khác có khiến chúng ta cảm thấyhạnh phúc hơn là chi tiêu cho bản thân mình hay không.

Trước tiên, họ khảo sát ý kiến của 632 người Mỹ về niềm hạnhphúc nói chung và họ dùng tiền vào những việc gì. Kết quả cho thấy,chi tiêu mang tính xã hộinhư mua quà cho người khác, góp quỹ từ thiện-tương quan cao độ với hạnh phúc.

Thế nhưng, liệu hạnh phúc có đến bằng cách cho tiền đi hay haykhông? Để chứng tỏ một mối liên hệ, Dunn và Norton thực hiện một thí nghiệmtrong đó, những người tình nguyện bất ngờ được trao một khoản nhỏ từ 5 đến 20đôla.

Một số người, chọn ngẫu nhiên, được yêu cầu dành số tiền này đểthanh toán hóa đơn hoặc mua một món quà cho chính mình. Những người khác đượcyêu cầu mua quà tặng cho ai đó hoặc góp từ thiện. Kết quả sau đó cho thấy, nhómthứ hai - những người cho tiền đi - cảm thấy hạnh phúc hơn nhóm một.

Dunn và Norton đã xuất bản nghiên cứu của họ trên tạp chí Khoa họcsố ra tháng 3/2008. Bài học rút ra từ nghiên cứu đó là rất rõ ràng: Tiền có thể làm cho bạn hạnh phúc hơn nếu như bạn không tiêu chobản thân mình.

"Nhưng ý tôi khôngphải là bạn hãy cho hết tiền đi rồi dựng một túp lều mà sống đâu nhé",Dunn nói.



*Tiêu tiền như thế nàođể hạnh phúc hơn?

Một nghiên cứu mới đây cho thấy tiền tiêu vào các trải nghiệm -đi nghỉ hay mua vé xem phim hoặc đi ăn bên ngoài - sẽ khiến bạn hạnh phúc hơnlà mua sắm đồ dùng vật chất.

Leaf Van Boven, một giáo sư tâm lý tại Đại học Colorado, vàThomas Gilovich, chủ nhiệm Bộ môn Tâm lý trường Đại học Cornell, đã thực hiệnmột số cuộc khảo sát ý kiến, hỏi mọi người về các hoạt động mua sắm trong quákhứ và mức độ vui vẻ mà chúng mang lại.

"Nói chung, chúng tôi đã tìm ra chứng cứ vững chắc chothấy, những trải nghiệm khiến con người ta hạnh phúc hơn là của cải vật chất màhọ đầu tư vào", Van Boven nói.

Tại sao? Vì một điều, Van Boven và Gilovic lập luận, trải nhiệmvốn mang tính xã hội nhiều hơn - khi đi nghỉ, đi ăn ngoài hoặc đi xem phim,chúng ta thường đi với những người khác để rồi sau này mỗi khi gặp lại họ làchúng ta lại nhớ về các kỷ niệm đó. Và những trải nghiệm đã qua có thể là mộtkiểu keo dính xã hội, thậm chí cả với những người không cùng hội cùng thuyền.

Một công trình nghiên cứu khác của Van Boven cũng cho thấy, trảinghiệm thường không đưa đến kiểu so sánh nguy hại như của cải vật chất. Chúngta thích chiếc xe hơi của mình ít đi mỗi khi thấy chiếc xe đẹp hơn, mới hơn củahàng xóm chạy qua. Nhưng chúng ta chẳng bớt vui trong kỳ nghỉ trăng mật củamình nếu người bên cạnh có kỳ nghỉ tuyệt vời hơn.

Và dù chúng ta nhanh chóng quen với một bộ đồ mới hay một ngôinhà rộng rãi hơn, những trải nghiệm thường vẫn luôn hiển hiện rõ nét nguyên vẹntrong tâm trí chúng ta - một năm sau kỳ nghỉ, chúng ta nhớ lại không chỉ vì nỗibực dọc phải giải quyết hành lí thất lạc hay phải chật vật tìm đường tới kháchsạn, mà vì vẻ đẹp của phong cảnh hoặc hương vị ngọt ngào của món ăn.

Vậy thì tại sao, chúng ta không tiêu tiền nhiều hơn theo kiểuđó? Tất nhiên, nhiều người vẫn đóng góp làm từ thiện, đi nghỉ hay thết đãi bạnbè. Thế nhưng, nếu mục đích là để mua hạnh phúc, chúng ta vẫn cứ chi tiêu nhiềuhơn vào đồ dùng và cho bản thân mình.

Một phần của vấn đề là hạnh phúc không nhất thiết là những gìthúc đẩy chúng ta khi chúng ta thò tay vào ví. Hầu hết động cơ dẫn tới chi tiêutùy ý - thậm chí cho những thứ cần thiết như xe hơi, nhà cửa và quần áo - xuấtphát từ một mong muốn nhằm phát đi những tín hiệu nhất định về sức mua và sởthích của chung ta.

Chúng ta có thể nhầm động cơ đó là để hạnh phúc, hoặc để có mộtcuộc sống tốt hơn, nhưng nó đã bị điều khiển bởi một thứ khác, một nhu cầu cạnhtranh của con người. Và một món đồ mới trị giá 5,000 đôla, thậm chí 500,000đôla, cũng không thể chế ngự vĩnh viễn được nhu cầu đó.

Tuy vậy, ngay cả nếu chúng ta có thể nhận biết động cơ đó là gìthì tiền vẫn có một sức mạnh tâm lý của tự bản thân nó. Dường như chỉ đơn giảnnghĩ về tiền thôi cũng đủ làm cho chúng ta ít muốn làm các việc liên quan tớixã hội.

Kathleen Vohs, một nhà tâm lý học tại Trường Quản lý Carlsonthuộc Đại học Minnesota, đã thực hiện một số nghiên cứu, trong đó những ngườitham gia được "mớm" nghĩ về tiền - hoặc bằng cách đọc văn bản gợi đếntiền hoặc liếc hình ảnh các tờ đôla - trong khi làm các công việc khác.

Vohs phát hiện ra rằng,khi có tiền hiện diệntrong tâm trí, một người sẽ làm việc chăm chỉ hơn, thậm chí chịu đau tốt hơn,nhưng nó lại khiến họ cô độc hơn. Những người này cũngít muốn giúp đỡ người khác hoặc góp tiền làm từ thiện. Họ thậm chí còn tạo mộtkhoảng cách giữa mình và những người khác mỗi khi trò truyện.

Vậy thì thật là ngược đời,tiền đã khiến chúng takhông thể thấy được mình nên tiêu pha như thế nào để cảm thấy hạnh phúc nhất.

"Mọi người có thểbiết rằng, đối xử tốt với người khác khiến họ hạnh phúc, nhưng tiền lại khiếnchúng ta xoay lưng lại và nghĩ về việc mua thêm nhiều đồ dùng vật chất", Giáo sư Nortonnói.

"Buồn cười ở chỗ, mọingười tiếp tục tiết kiệm tiền nhưng họ chẳng thấy hạnh phúc hơn. Tuy nhiên,tiền lại có thể thay đổi cả thế giới này", Giáo sư SonjaLyubomirsky nhận xét."Nó có thể mang lạisự ủng hộ cho các ứng viên chính trị, nó có thể định hướng sự thay đổi. Và nókhông thể mua được tình yêu cho tôi, nhưng nó chắc chắn sẽ giúp bạn gặp gỡ vàhẹn hò với người khác".

(SOURCE: Boston Globe)